eGNOSIS

Sefer ha-Bahir (hebr. Księga Światła Ukrytego zwana też Księgą Jasności) — jeden z podstawowych, kanonicznych tekstów kabały. Ma postać midraszu. Zredagowany został pod koniec XII w. w Prowansji i stanowi kompilację notatek z czasów gaonim, relacjonujących nieortodoksyjne, często antynomijne poglądy nauczających mistrzów. Wśród bardzo różnorodnych tematów, jakie porusza ten tekst, najistotniejsze to m.in mistyczna wykładnia kształtu, kolejności i związków między literami hebrajskiego alfabetu; objaśnienie symbolicznego ich znaczenia i roli w stworzeniu świata.

Sefer ha-Bahir jest przygotowywana do wydania przez wydawnictwa Tikkun i tCHu.

Tłumaczom dziękujemy za udostępnienie fragmentu Księgi, która jest jeszcze wciąż przedmiotem seminariów translatorskich i interpretacji.

Patrz też: Bohdan Kos - Kilka podstawowych pojęć kabały i mistycyzmu żydowskiego.
Patrz też: Jan Doktór - Sabbataizm.
Patrz też: Wojciech Brojer - Nachasz - wąż, który mówi. Szkic do egzegezy Rdz 2-3.
Patrz też: Sefer Jecira (Księga Stworzenia).

Księga Światła Ukrytego    fragm.I

Sefer ha-Bahir

 

 

1. Rabbi Nachunia ben Ha-Kana[1] rzekł: pewien werset powiada: Teraz nie widzę światła jasności[2], ono jest w chmurach. (Hi 37.23), natomiast inny werset: ciemność uczynił Swoją zasłoną[3]  i obłok i mgła spowijają Go (Ps 97.2). [Pojawia się więc] sprzeczność, jednak dochodzi werset trzeci i rozstrzyga między nimi[4]: Za twoją sprawą nawet ciemność nie zaciemni, a jak dzień zajaśnieje noc. Ciemność tym samym co światło (Ps 139.12)[5].

 

2. Zapytał rabbi Baruchja[6]: co znaczą słowa: A ziemia była tohu i bohu? (Rdz 1.2) Co to znaczy była? [Znaczy], że od razu była tohu. Co to jest tohu? Rzecz, która jest miejscem synów człowieczych. A co to jest bohu?  Niczym innym jak tohu, które było obróciło się w bohu. Więc co to znaczy bohu? Rzecz, która jest realna, bo napisano: bohu to bo hu – w nim ono[7].

 

3. Dlaczego Tora zaczyna się od [litery] bet? I czemu nazywa się Torę  Błogosławieństwem? Bo powiedziano: Błogosławieństwo Jhvh wypełni Morze i Południe posiądzie (Pwt 33.23). Morze oznacza Torę, ponieważ powiedziano: rozleglejsza jest od morza (Hi 11.9).Co oznacza: Błogosławieństwo Jahwe wypełni, jak nie to, że wypełni każde miejsce. Jak powiedziano: „bet jest językiem błogosławieństwa”. Tak jak mówi się: bereszit, początek, a nie ma początku innego, jak mądrość[8]. Bo powiedziano: Początkiem jest mądrość, bojaźń Jhvh (Ps 111.10)[9]. Mądrością jest tylko błogosławieństwo, bowiem powiedziano: błogosławił Elohim Salomonowi (1Kr 5.26) i napisano: Jhvh dał mądrość Salomonowi[10]. Przykładem jest król[11], który ożenił córkę z synem, dał mu ją podczas wesela i powiedział mu: rób z nią, co chcesz[12].

 

4. Dlaczego słowo „błogosławieństwo” pochodzi od „On błogosławiony”, a nie od słowa „kolano”[13], skoro napisano: ponieważ dla mnie zegnie się wszelkie kolano (Iz 45.23). Miejsce, które zgina wszelkie kolano. Podobieństwo: przypomina to tych[14], którzy zabiegają o widzenie oblicza króla, a nie wiedzą, gdzie jest jego dom. Najpierw pytają, gdzie dom króla, a potem pytają, gdzie król[15]. Dlatego jest: ponieważ dla mnie zegnie się wszelkie kolano - nawet najwyższych - złoży przysięgę wszelki język (Iz 45.23)[16].

 

5. Usiadł rabbi Rachumaj[17] i wyłożył: Co oznacza werset: I błogosławieństwo Jhvh wypełni Morze i Południe posiądzie (Dt 33.23) jak nie to, że „bet” zawsze jest znakiem błogosławieństwa. Ponieważ On jest Pełnią, jak powiedziano: I błogosławieństwo Jahwe wypełni. I stąd napojenie potrzebujących[18].

Najpierw zasięgnięto rady u Pełni. Podobieństwo[19]: przypomina to króla, który chciał zbudować pałac[20] na mocnych skałach? W tym celu rozsadził skały i wyciosał bloki i trysnęło wielkie źródło wody żywej. Rzekł król: ponieważ mam źródło tryskającej wody, założę sad i będę się rozkoszował nim ja i cały świat[21]. Przypomina to [werset]: byłam przy nim uczennicą i byłam rozkoszami każdego dnia, igraszką przed jego obliczem przez cały czas (Przyp 8.30). Powiada Tora: „Tysiące lat byłam w łonie świętego Błogosławionego igraszką”[22], [tysiące lat] bo powiedziano: każdego dnia, a dzień Świętego Błogosławionego trwa tysiąc lat. Bo powiedziano: Ponieważ tysiące lat są w jego oczach jak dzień wczorajszy, który minął (Ps 90.4)[23]. Odtąd przez wszystkie czasy, bo powiedziano: "przez cały czas".

A reszta dla świata, ponieważ powiedziano: A wychwalanie moje tchnę ku Tobie (Iz 48.9)[24]. Co oznacza: wychwalanie moje? Bo napisano: Wychwalanie Dawida: wywyższę Cię (Ps 145.1). Skąd wychwalanie? Stąd, że  wywyższę Cię. A skąd "wywyższenie"? Stąd, „że pobłogosławię imię twoje na wieki wieków"[25].

 

6. Co oznacza „błogosławieństwo”? Podobieństwo: przypomina to króla[26], który zasadził drzewa w swoim ogrodzie i choć padają deszcze, on nawadnia go stale. Choć gleba jest wilgotna, powinien stale nawadniać i czerpać ze źródła. Jak powiedziano: Początkiem jest mądrość, bojaźń Jhvh. Powiedzie się dobrze wszystkim, którzy je łączą (Ps 111.10). I jeśli powiesz, że [Mądrość] jest niepełna, zobacz, co powiedziano [dalej]: Wychwalanie Jego trwa na wieki (Ps 111.11).

 

7. Usiadł rabbi Amorai i wyłożył: co oznacza werset: Bogosławieństwo Jhvh wypełni Morze i Południe posiądzie (Pwt 33.23). Tak powiedział Mojżesz: Jeśli będziesz postępował w zgodzie z jego prawami, posiądziesz Świat Ten i Świat Przychodzący[27]. Świat Przychodzący przypomina Morze, bowiem powiedziano: rozleglejszy jest od morza (Hi 11.9), a Świat Ten przypomina Południe, tak jak powiedziano: Ponieważ daje mi ziemię Negew (Joz 15.19), a według targumów to: "Ziemia Południa"[28].

 

8. I dalej, dlaczego Święty Błogosławiony dodał do imienia Abrahama he, a nie inną literę[29]? Dlatego, by wszelkie członki człowieka zasługiwały na życie w Świecie Przychodzącym, który przypomina morze. [He] wieńczy budowlę jak napisano: Bo na podobieństwo Elohim uczynił człowieka (Rdz 9.6). A wartość liczbowa [imienia] Abraham według gematrii wynosi 248, tyle ile liczba członków[30] człowieka.

 

9. Co [oznacza] słowo posiądzie[31]? [Oznacza, że] „resz-szin” jest w Nim. To znaczy, że istotą Świętego Błogosławionego jest ogarnianie, i to właśnie znaczy „resz-szin” „jod-he”. Przypomina to króla, który miał dwa skarby i jeden z nich ukrył. Po pewnym czasie rzekł do syna: bierz to, co znajduje się w obu tych skarbach. Syn powiedział: może [zdecydował tak,] by nie dać mi tego, co ukrył. Powiedział mu: bierz wszystko. Albowiem napisano: Morze i Południe posiądzie. Więc „jod-he” „res-szin”. I dane jest ci wszystko, abyś tylko strzegł moich dróg.

 

10. Rabbi Bun[32] powiada: co oznacza werset: Od wieczności zostałam namaszczona, od początku, poprzedzając ziemię (Przyp 8.23). Co oznacza od wieczności? To, że trzeba ukryć przed całym światem[33]. Tak jak napisano: Także wieczność dał w ich sercu (Koh 3.11). Nie czytaj „wieczność" lecz „jest ukryty”. Powiada tora: Ja byłam przed początkiem wieczności[34]. Dlatego powiedziano: Od wieczności zostałam namaszczona, od początku. Jeśli twierdzisz, że ziemia była przed nią, to patrz, co mówi Pismo: poprzedzając ziemię. A jak rozumiemy werset: Na początku stworzył Elohim niebo i ziemię (Rdz 1.1) Co znaczy stworzył? [Najpierw] stworzył wszystko, co potrzebne, później Elohim oraz – jak napisano na końcu – niebo i ziemię.

Przekład z hebrajskiego i opracowanie:
Wojciech Brojer, Jan Doktór i Bohdan Kos


 


[1] Nechumia ben ha-Kana – tanaita (II poł. I), uczeń Johanana ben Zakaja, często występuje w dialogu z Eliezerem ben Hyrkanem. Tradycja przypisuje mu autorstwo wielu dzieł mistycznych, m. in. Sefer-ha-bahir (EJ)

[2] or bahir – słowa, od których pochodzi tytuł całej księgi. Rabbi Nachunia rozumie tę frazę jako „światło jasności”, jednak z kontekstu wynika, że światło to jest niewidoczne, światło zaciemnione (ukryte), lumen obscurus

[3] Ps 18.12

[4] SJ

[5] cytat zawiera obietnicę eschatologiczną, że w przyszłości Bóg sprawi, iż noc zajaśnieje, a ciemność będzie tym samym, co jasność.

Problemy: czas eschatologiczny

                 Bóg sprawcą – teologia łaski

[6] Baruchja – nie występuje w EJ

[7] Nachmanides w komentarzu do bereszit 1.1 cytuje cały akapit, nazywając Bahir Midrasz Nachunii ben Ha-Kana. Odwołuje się do kontekstu Izajasza 34.11, czego nie ma w Bahirze. Egzegeza Rdz 1.2 jako procesu. Vav w znaczeniu następstwa czasowego. Ziemia została stworzona jako „tohu”, potem stała się „bohu”. „Tohu – miejsce (maqôm), które stało się „bohu” – miejscem wypełnionym, rzeczywistością (ono w nim). Por. SJ 2.5

[8] Częsty motyw w komentarzu do Bereszit rabiego Bachjja ben Aszer (1291).dosłowny cytat w Sefer Sza`are cedeq – pierwsza brama.

[9] „Bojaźń Jahwe” (Ps 111.1) i „i posiądzie południe” – nadmiarowe.

[10] 1 Krl 5.26

[11] Formuła występuje w Tosefcie (6), Talmudzie bab. (27), jeroz. Ulubiona Rasziego

[12]                 Bereszit                                    syn

                                    Ps

Bet                                 chochma=wesele

  Tora =morze              Salomon              

                 Beracha                                 córka

Problemy: narodziny dualizmu stwórczego

                eksterioryzacja świata

                uwolnienie woli: „rób z niż co chcesz”

[13] beracha pochodzi od baruch hu, a nie od berechbaruch hu – modlitewne wyrażenie odnoszące się do Boga

[14] maszal le-ma ha-dawar dôme, dosł. „do czego rzecz ta jest podobna” – formuła wprowadzająca element hagadyczny, bardzo popularna w całej literaturze judaistycznej, zwłaszcza w midraszach. Otwiera ona przypowieść, której bohaterem najczęściej jest król jako figura Boga. Zob. też niżej: przyp. 19.

[15] Słowa Izajasza są odpowiednikiem pytania pierwszego i pośredniego, o dom króla, a nie o oblicze króla.

[16] „złoży przysięgę ...” - nadmiarowe

[17] Rechumaj – takie imię nosiło 3 amoraitów babilońskich: (1) – uczony z poł. IV w., uczeń Raw i Abbaje; (2) – głowa akademii w Pumbedita (443-456); (3) – jeden z pierwszych saworaitów (pierwszych komentatorów potalmudycznych) (zm. 505 r.), którego komentarze włączono później do Talmudu.

[18] W niektórych rękopisach, m. in. u Kaplana, pojawia się wtrącenie: „Co to jest Pełnia? Komentarz (perusz)”

[19] Formuła wprowadzająca hagadę (przyp. 14) wyrażona jest w postaci skrótu mem-lamed-he-dalet. Skrót ten występuje w starej literaturze midraszowej, zwłaszcza w Tana rabbi Elijahu oraz (rzadziej) w pismach talmudycznych, np.: ‘Awot de-rabbi Natan, c. 16; Talmud Babiloński, tr. ‘Awoda zara 47b; komentarze Bachiji do Księgi Wyjścia, c. 15, v. 26 oraz c. 20, v. 14.

[20] Pałac

[21] przypowieść dotyczy rozszerzenia błogosławieństwa (przestrzennie).

[22] Przyp . Słowa „każdego dnia” zatąpiono przez „tysiące lat”. Por. Hagada z  Bereszit Rabba  I 26.8

[23] Ustęp ten przedstawia poszerzenie Błogosławieństwa w ujęciu czasowym, nie przestrzennym.

[24] „Psalm” tłumaczymy jako „wychwalanie”. Obraz stworzenia świata.

[25] To samo zdanie znajduje się w Midrasz tehilim 1 oraz w Sefer ‘awodat ha-kodesz, c. 1, v.21.

[26] Po raz pierwszy pojawia się topiczne wyrażenie wprowadzające przypowieść królewską (maszal le-maszal ha-dome le-melech) pojawiające się w starej literaturze: ‘awot de-Rabbi Natan, c. 16; Talmud Babiloński tr. ‘awoda zara 47b; Bachjia, Komentarz do Księgi Wyjścia, c. 15, v. 26 oraz c. 20, v. 14

[27] Podobne słowa przypisywane Mojżeszowi przytacza Nachmanides (kom. do Ks. Powtórzonego Prawa c.33, v. 23), ale w odniesieniu tylko do Świata Przychodzącego.

[28] Por. Targum Jonatana do Jr 49.2 oraz do 1 Krn 1.45

[29] Por. Rdz 17.5.

[30] `abrjim - „członki ciała” mają ten sam rdzeń co Abraham z „jod” zmienionym na „he”.

[31] Jirsza: jod-resz-szin-he. Jest to rozumiane jako istnienie „resz-szin” wewnątrz skróconego imienia Boga: „jod-he”.

[32] Amoraita, koniec III w. Jeden z głównych autorytetów w Talmudzie Jerozolimskim. Pojawia się również w Midrasz rabba

[33] Wywód oparty na grze trzech słów o tym samym rdzeniu: `olam – eon, wieczność, świat; he`alim – ukryć; `alma' – świat.

[34] Odwołanie się do tradycji pozabiblijnej. Cytowana w Sefer awodat ha-kodesz z powołaniem na Midrasz rabbiego Nechunii ben ha-Kana.

powrót do strony eEx Oriente Lux    powrót do strony eGNOSIS głównej