eGNOSIS |
|
|
Krzysztof Janczuk (ur. 1976)
— polonista, chemik, antropolog kultury. Opracował - jako redaktor naukowy cztery tomy dzienników Jerzego Prokopiuka Światłość i Radość.
|
Słownik symboli i
figur zła w Biblii
|
|
Krzysztof Janczuk | ||
Rzeczą oczywistą jest, że Biblia bogata jest w symbole. Wiele z nich odnosi się albo do nawróconych grzeszników, którzy uwierzyli Jezusowi i przyjęli jego naukę, albo do zmartwychwstałego Jezusa, bądź do cnót chrześcijańskich. Nie jest to jednak jedyny typ symboli spotykanych w Starym i Nowym Testamencie. Występują również symbole i figury zła, czyli tego, co Jezus potępia i tego, oraz tego, co Jezusowi się przeciwstawia. W słownikach symboliki biblijnej nie poświęca im się wiele miejsca. A szkoda, gdyż są to symbole żywe, ich desygnaty, znaczenie i użycie w ciągu wieków ulegały zmianie i nadal się zmieniają. Niektóre z nich mają już wartość historyczną i nie są wykorzystywane przez chrześcijan, jak np. bazyliszek, inne awansowały do rangi symboli dopiero w czasach współczesnych. Biblijne symbole zła naznaczone są negatywnym wartościowaniem moralnym i jako takie funkcjonują w dyskursie i życiu religijnym chrześcijan. Wydawać by się mogło, że zrośnięte są z one religią i niej się tylko wywodzą. Jest to jednak mylne przekonanie, albowiem ich pochodzenie nie zawsze są z nią związane. Materią symbolu może być wszystko. Tak więc słowa i rzeczy, które stały się symbolami, zwłaszcza w Starym Testamencie i judaizmie, wcześniej nie posiadały symbolicznego znaczenia. Zazwyczaj były one zwykłymi, potocznymi słowami i pospolitymi nazwami i jako takie używano ich w sferze polityki, by opisać i odzwierciedlić sytuację starożytnego Izraela, bądź też były elementami słownictwa z języka politycznego użytymi w tekstach religijnych. Religijnego i symbolicznego znaczenia nabierały stopniowo, w miarę jak nieczytelny stawał się pierwotny, historyczno-polityczny kontekst ich użycia. Gdy starotestamentalne pisma stały się świętymi tekstami chrześcijan, ów kontekst zniknął zupełnie i to, co miało znaczenie polityczne bądź polityczno-religijne, otrzymało nowe, wyłącznie religijne znaczenie. Z czasem nowe symbole zaczęły być stosowane w kontekście politycznym i w ten sposób zostały zyskały także sens polityczny. Taki proces miał miejsce choćby w przypadku epitetów człowieka bezbożnego, poganina, czy wroga. W Starym Testamencie za zło uznawane jest przede wszystkim wszystko, co wiąże się z nieposłuszeństwem wobec JHWH bądź z niego wynika. Tak więc złem są wszelkie przejawy nieuznawania JHWH jako jedynego Boga, bałwochwalstwa, nieprzestrzegania prawa JHWH, złamania przymierza. Drugim obszarem, z którego czerpie starotestamentalna symbolika zła, jest polityka, która związana z religią i teologią. Z nich bowiem wywodziło się przekonanie, że każdy, kto występuje przeciwko Izraelowi, występują jednocześnie przeciwko jego Bogu. W związku z czym, do rangi symbolu i figury urastali więc wszyscy wrogowie starożytnego Izraela i czczone przez nich bóstwa, każdy, kto w jakikolwiek sposób wyrządził mu krzywdę lub nie pomógł, gdy był w potrzebie. Symbolikę zła kształtują także, choć w najmniejszym stopniu, istoty nadprzyrodzone, potwory, które występują w księgach Starego Testamentu i stanowią pozostałość wierzeń Izraelitów sprzed monoteizmu, np. Lilith, Lewiatan, Rahab, Behemot. W Nowym Testamencie głównym źródłem symboli są pouczenia Jezusa i spowijająca je narracja. Do słuchających go ludzi przemawia on przypowieściami, używa metafor, jego wypowiedzi są niejednoznaczne i wymagają objaśnienia. Sens swoich słów wyjawia uczniom i tym samym czytelnikom Ewangelii. Jednak i jego mowa osadzona jest w konkretnym kontekście kulturowym i słowa, którym nadał znaczenie symboliczne, posiadały konotacje czytelne tylko w określonym czasie i miejscu (np. celnik). Symbole i figury zła obecne są także w listach, a zwłaszcza w Apokalipsie. Ich autorzy zła upatrują w otaczającym ich świecie i aby je wyrazić i opisać sięgają do zasobu wyobrażeń ówczesnej kultury i religii żydowskiej (np. Jambres i Mambres), a zwłaszcza do demonologii okresu międzytestamentalnego i I w. n.e. W Nowym Testamencie, a zwłaszcza w ewangeliach, za zło, najogólniej rzecz biorąc, uważa się nieprzyjęcie głoszonej przez Jezusa nauki. Co – niezależnie od tego, czy Jezusa uzna się za żydowskiego proroka, przez którego przemawia JHWH, lub za religijnego reformatora występującego w imieniu JHWH, czy też uważać go się będzie za syna JHWH - stanowiło nieposłuszeństwo względem Boga: odrzucenie jego polecenia do odnowy religijnej, do uczynienia religii bardziej wewnętrzną, intymną i bardziej zorientowanej na moralność i miłość bliźniego i odejścia od sprowadzania religii i służenia JHWH do bezdusznego trzymania się prawa i odprawiania rytuałów. Dlatego symbolami i figurami zła w Nowym Testamencie często stają się ludzie (bądź ich typy), którzy występują przeciwko Jezusowi, jego uczniom, apostołom i pierwszym chrześcijanom. Symbole i figury zła w Biblii oraz metamorfozy ich znaczeń warte są przedstawienia i poznania. Publikacje zarówno drukowane, jak i ogłaszane w Internecie często, gdy je charakteryzują, czynią to stronniczo i nierzadko zawierają błędy (zwłaszcza te internetowe). Chcąc zapełnić tę lukę, będziemy w tym miejscu publikować artykuły poświęcone poszczególnym symbolom i figurom. Hasła przeważnie składają się z sześciu części: historia naturalna, etymologia, Stary Testament, judaizm, Nowy Testament, chrześcijaństwo. Część Historia naturalna zawiera aktualny stan wiedzy i badań naukowych z zakresu nauk ścisłych albo humanistycznych na temat tego, co posłużyło za symbol. W przypadku, gdy dany symbol odwoływał się do rzeczy, np. zwierząt, w których istnienie nikt nie wątpił, a obecnie uważane są za fantastyczne, jak np. bazyliszek, w części tej przedstawione jest ówczesny stan wiedzy naukowej na ich temat. W części Etymologia prezentowane jest znaczenie słowa, od którego nazwę bierze symbol, i które niejednokrotnie w sposób istotny wpływa na jego symboliczne znaczenie. Poza tym w sekcji tej, w niektórych przypadkach podana jest historia ustalania znaczenia danego słowa. Jej obecność wynika z tego, że obowiązująca w danym czasie etymologia determinowała ówczesne znaczenie symbolu bądź w danym czasie konkurowało ze sobą kilka propozycji etymologicznych pochodzących z różnych okresów. Często też autorzy chrześcijańscy w publikacjach religijnych bądź naukowych powołują się na etymologie odrzucone jako nieprawdziwe, podając je jako jedyne i obowiązujące albo posługują się nimi, by uzasadnić pewną tezę, bądź przypisać symbolowi pożądane znaczenie. Drugim powodem zamieszczenia historii etymologii danego słowa jest pokazanie, że w niektórych przypadkach etymologia determinowana jest przez kontekst religijny, a ustalenia naukowców raczej wspierają sensy religijne i teologiczne, niż dążą do wiedzy neutralnej światopoglądowo. W części Stary Testament zawarte są miejsca i konteksty występowania danego symbolu w Starym Testamencie i wynikające z nich znaczenia; ponadto podane są historyczne i polityczne sensy, które w chrześcijańskiej interpretacji tej części Biblii stały się nieczytelne i niezrozumiałe, choć w starożytności dla żydów oczywiste. W części Judaizm przedstawione są znaczenia, które z danym symbolem wiązała bądź wiąże ta religia. Zawartość części Nowy Testament i Chrześcijaństwo pod względem zawartości merytorycznej jest podobna, jak w częściach Stary Testament i Judaizm.
.
|
||