eGNOSIS

Krzysztof Janczuk (ur. 1976) — polonista, chemik, antropolog kultury.
Zajmuje się tanatologią, antropologią kulturową i społeczną, etologią, historią kultury i cywilizacji Zachodniej, biblistyką, historią Kościoła i herezji, penologią, kościelnym i cywilnym prawem karnym; szczególnie natomiast interesuje się warunkami i sposobami realizacji praktyk wykluczenia oraz związkami ekspulsji (izolacji, eliminacji i eksterminacji) z władzą, religią i polityką w kulturze Zachodu.
Publikował w „Kulturze i Edukacji”, „Nowych Książ-kach”, „Odrze”, „Twórczości” oraz „Gnosis”.
Kocha góry i wycieczki rowerowe.

Opracował - jako redaktor naukowy cztery tomy dzienników Jerzego Prokopiuka Światłość i Radość.

Słownik symboli i figur zła w Biblii

Ananiasz i Safira

Ananiasz – hebr. חֲנַנְיָה, Chananjah, Chananjahu („Jahwe jest łaskawy”, „Jahwe się lituje”), gr. Ἁνανίας, Ananias, łac. Ananias.

Safira – hebr. שפירא, (od arm. sappira „piękna”), gr. Σαπφείρη, Sapphira, łac. Saphira.

Ananiasz i Safira występują wyłącznie w Nowym Testamencie, wymieniają ich jedynie Dzieje Apostolskie (Dz 5,1-11). W znanych źródłach pozabiblijnych nie ma informacji o tych osobach. Nie wiadomo, czy w ogóle istniały. Dla chrześcijan symbolizują kłamstwo, obłudę, herezję, przywiązanie do dóbr doczesnych, grzech przeciwko Duchowi Świętemu.

Według Dziejów Apostolskich Ananiasz, jerozolimski żyd nawrócony na chrześcijaństwo, członek wczesnochrześcijańskiej wspólnoty, mąż Safiry, sprzedał swoją posiadłość i – podobnie, jak niektórzy ówcześni chrześcijanie (np. Barnaba) – przekazał uzyskane pieniądze Apostołom. Jednak nie wręczył im całej otrzymanej kwoty, lecz za wiedzą Safiry część z niej zachował dla siebie. Okłamał św. Piotra, oświadczając, że suma przekazana wspólnocie stanowi całość otrzymanej zapłaty. Apostoł, odkrywszy kłamstwo, uznał je za wyraz zawładnięcia Ananiaszem przez szatana oraz usiłowanie oszukania Ducha Świętego i Boga. Ananiasz, słysząc zarzut i demaskujące jego kłamstwo słowa Piotra, umarł nagłą śmiercią. Safira, podobnie jak jej mąż, okłamała św. Piotra, który zarzucił jej wystawianie na próbę Ducha Świętego. Po słowach Apostoła zapowiadających jej podzielenie losów męża, padła martwa.

Wydarzenie to rozpatruje się często w świetle Ewangelii Marka (Mk 3,28-29) i Ewangelii Mateusza (Mt 12,31-32) przytaczających słowa Jezusa, w myśl których każdy grzech, a także bluźnierstwo, zostaną ludziom wybaczone, odpuszczone będą nawet jeśliby dotyczyły Syna Człowieczego. Jedynym grzechem, który nigdy odpuszczony nie będzie i trwać będzie wiecznie, jest mówienie przeciwko Duchowi Świętemu, jego obraza.

Pisarze wczesnochrześcijańscy, np. Jan Kasjan czy święty Hieronim, w Ananiaszu i Safirze widzieli zaprzeczenie idei pierwotnego Kościoła, niezdolność do zerwania ze światem i wyrzeczenia się dóbr materialnych. Pelagiusz w komentarzu do Listu do Rzymian św. Pawła, rozważając kwestię uchylania się przez chrześcijan od płacenia podatków na rzecz kapłanów i ustanowionych przez królów, przywołuje Ananiasza jako chrześcijanina, który sprzeciwił się wyższej władzy, za co został porażony przez Piotra duchowym mieczem (XII, 4B). Pelagiusz nie podaje jednak, na czym polegał grzech Ananiasza, co przez kontekst sugeruje, że jego nieposłuszeństwo polegało niezapłaceniu podatku.

Grzegorz Wielki (ok. 540-604) w Dialogach – nie przytaczając kontekstu zdarzenia – ukazuje Ananiasza i Safirę jako zwyczajnych kłamców, których zabiły słowa potępienia wypowiedziane przez św. Piotra. Sam zaś czyn apostoła przedstawia w kategoriach cudu i mocy, jakiej Bóg użycza całkowicie oddanym mu ludziom, a za takiego uważa ucznia Jezusa (II,30,3)

Według Bedy Czcigodnego (672-735) Ananiasz był prefiguracją przeniewierców, tj. kąkolu (zizania), który „na skutek złych nawyków miał zdeprawować w przyszłości prostotę Kościoła”. Ananiasz stanowił zapowiedź najgorszego ich rodzaju – sarabaitów (egipskich mnichów, żyjących bez żadnej reguły monastycznej), którzy „nie wyrzekając się swojej własności, uczynili się stróżami dyscypliny Apostołów”. Z tego też powodu Piotr wydał na Ananiasza tak surowy wyrok. Zdaniem Bedy, apostoł potępił go nie z powodu nieuczciwości, lecz aby uniemożliwić mu – a w przyszłości również podobnym doń winowajcom – poddanie się uzdrawiającemu działaniu pokuty (Komentarz do Dziejów Apostolskich, V 5,5).

W średniowieczu, dla Oda z Cluny (ok. 878-942) Ananiasz był zaprzeczeniem pożądanego u mnichów stosunku do dóbr materialnych. Zakonnik łączył go także z herezją, za którą uważał posiadanie własności prywatnej przez zakonników. Jej zachowanie stanowiło dlań złe wykorzystanie dóbr stworzonych przez Boga, tj. używanie ich do celów świeckich, a nie zakonnych i dla dobra Kościoła.

Ananiasza i Safirę oraz ich czyn egzegeci łączyli również wykroczeniem Achana (Joz 7,1-27), który potajemnie przywłaszczył sobie złoto i srebro z łupów wojennych, mających stać się własnością JHWH, oraz płaszcz z Szinearu (Babilonu), który zgodnie z prawem wojny (cherem) powinien zostać spalony wraz z Jerychem - skąd zabrał go Achan.

Symbolikę Ananiasza i Safiry większość współczesnych egzegetów i duchownych określa w odniesieniu do wiedzy i wyobrażeń o stosunkach panujących w gminie pierwszych chrześcijan. Dzieje Apostolskie (Dz 4, 34-37) sugerują idealistyczną i idylliczną wizję pierwotnego Kościoła, w którym wszyscy nawróceni zbywali swoje mienie i uzyskane środki przekazywali apostołom, którzy później rozdzielali je każdemu w miarę potrzeb. Część zorientowanych realistycznie egzegetów odchodzi od takiego ukazywania początków Kościoła i podaje, że obok idealistów, dzielących się majątkiem byli i tacy, którzy tego nie czynili (Karczewski, 2006; Taylor, 2001). W tych drugich, do których zalicza się Ananiasza i Safrę, zwolennicy wizji idealistycznej dostrzegają nie tyle oznakę braku jedności w kwestii stosunku do dóbr materialnych, ile grzeszników, chwasty wśród pszenicy (Adamczyk, 2012).

Współcześnie Ananiasza i Safirę uważa się również za symbol kłamstwa. Ich postępowanie było bowiem nieszczere i nieuczciwie wobec członków wczesnochrześcijańskiej wspólnoty. Przekazanie pieniędzy i dóbr materialnych na wspólny użytek gminy oznaczało wyrzeczenie się bogactwa i potwierdzeniem nawrócenia. Czyn małżonków podawał w wątpliwość zarówno autentyczność przyjęcia przez nich ewangelii, jak i porzucenia wcześniejszego stylu życia. Jan Paweł II, w komentarzu do Dz 5, 1-11 podaje, że Piotr zarzuca Ananiaszowi i Safirze okłamanie Ducha Świętego albo próbę jego okłamania (BJ albo PKNT), czyli grzech przeciwko Niemu. Podobnie jak wczesnośredniowieczni autorzy zestawia małżeństwo z Szymonem Magiem, który wg św. Piotra także dopuścił się grzechu względem Ducha Świętego, chcąc, by za pieniądze apostołowie nałożyli mu ręce na głowę, przekazując tym samym Ducha Świętego i zdolność czynienia cudów jego mocą. Oprócz zła, którym była próba oszukania Boga i Ducha Świętego, było nim także przywiązanie do dóbr doczesnych.

Adamczyk D., Przesłanie dotyczące grzechu i nawrócenia w Dziejach Apostolskich, „Rocznik Teologii Katolickiej”, t. 2, 2012, s. 23-34.

Beda Czcigodny, Komentarz do Dziejów Apostolskich, przeł. D. Sztuk, Warszawa 2015.

Dąbrowski E., Dzieje Apostolskie. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz, Poznań 1961.

Grzegorz Wielki, Dialogi, przeł. E. Czerny, A. Świderkówna, Kraków 2007.

Harrill J. A., Divine Judgment against Ananias and Sapphira (Acts 5:1–11): A Stock Scene of Perjury and Death, „Journal of Biblical Literature” 130, nr. 2 (2011), s. 351–369.

Jan Paweł II, Komentarz do Nowego Testamentu, Kraków 2012.

Karczewski M., Wszystko mieli wspólne (Dz 2,44b). Pierwsi chrześcijanie wobec dóbr materialnych, „Forum Teologiczne”, VII 2006, s. 15-28.

Pelagiusz, Komentarz do Listu do Rzymian św. Pawła, przekł. A. Baron, F. Czarnota, T. Górski, Kraków 1999.

Romaniuk K., Jankowski A., Stachowiak L., Praktyczny komentarz do Nowego Testamentu, 1999.

Rosé I., Ananie et Saphire ou la construction d'un contre-modèle cénobitique (II^e-X^e siècle), Médiévales, Usages de la Bible, 55 (2008) s. 33-52.

Siepsiak J., Między deszczem a rynną. Dylematy postaci biblijnych, Kraków 2010.

Taylor J., Dzieje Apostolskie [w:] Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego. Komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek, red. W. R. Farmer, Warszawa 2001, s. 1362-1397.

Masaccio - Kaplica Brancaccich: Śmierć Ananiasza.