nagość — stan w którym człowiek przychodzi na świat i w
którym bytuje, o ile warunki na to pozwalają. Od dawien dawna jest
pod względem symbolicznym wieloznaczna — rozumiana negatywnie — przede wszystkim w tradycji biblijnej, w przeciwieństwie do greckiej
— jest symbolem uwodzenia, żądzy; często jest włączana do praktyk
związanych z czarami miłosnymi; zaś jako brak osłony i otwartość,
jest symbolem czystości i prawdy (naga prawda). Nagość Adama i Ewy w
Raju jest symbolem ich niewinności przed upadkiem. W ceremoniałach
inicjacyjnych (› obrzezanie) nagość oznacza często (przez brak oznak
przypisanych płci) powrót do omnipotencjalnego stanu › androgyna.
Przez rezygnację z › ubrania, symbolu powiązania ze światem, nagość
oznacza także ascezę; jako przypomnienie, że wszyscy rodzimy się
nadzy, jest symbolem bezwarunkowego poddania się woli Boga.
Natomiast skazany przestępca był niejednokrotnie obnażany na znak
utraty przezeń jego społecznej pozycji.
niebo — (gr. ouranon, łac. coelum, hebr.
szamaim) w starożytności często pojmowane jako misa
przykrywająca płaski krąg Ziemi; w mit. i relig. wyobrażeniach
niemal wszystkich ludów odgrywa wielką rolę jako miejsce, z którego
władają bogowie i boskie istoty, a do którego dusza wznosi się po
śmierci. Decydujący dla tego rozumienia — pierwotnie
interpretowanego jedynie realnie, a nie symbolicznie — był zapewne
fakt, że niebo jest w górze (› wyżyna), jak również i to, że
tajemniczo uporządkowane ruchy gwiazd; zapładniający, konieczny do
życia, spadający z nieba deszcz, zjawiska natury budzące lęk i cześć
— jak burza, błyskawice (› piorun), komety, meteory, › tęcza
rozgrywają się na firmamencie. Często spotykamy przekonanie, że
niebo i ziemia pozostawały pierwotnie w jedności. W tym aspekcie
niebo reprezentuje połowę świata; z wyobrażeniem tym łączy się
równie szeroko rozpowszechnione skojarzenie: niebo — pierwiastek
męski, aktywny, ziemia — pierwiastek żeński, bierny; wskutek
zapłodnienia ziemi przez niebo, powstają wszystkie istoty ziemskie
(w Egipcie panowało przekonanie odwrotne: macierzyńska bogini nieba
Nut była małżonką boga Ziemi — Geba). Powszechne jest w tradycji
wyobrażenie wielu nieb (lub sfer niebieskich), położonych jedno
ponad drugim, odpowiednio do różnych hierarchii istot duchowych lub
też różnych stopni oczyszczenia duszy.
ołtarz — (łac. altare, od gr. thysiasterion — od tyhsia
— ofiara, hebr. mizbe’ah — miejsce ofiary)
podwyższone miejsce wewnątrz ośrodka kultu (świątyni), które niemal
we wszystkich religiach służy składaniu ofiar i innym czynnościom
sakralnym. Podwyższenie symbolizuje wzniesienie darów ofiarnych do
bogów; niekiedy ołtarz pojmowano także jako duchowy ośrodek świata.
W tradycji żydowskiej ołtarz całopalenia (umieszczony w „Świętym
Świętych” — sanktuarium dostępnym jedynie oczyszczonym kapłanom)
miał postać kwadratowego bloku kamienia o nieco uniesionych rogach,
którym przypisywano szczególne skupienie świętości miejsca; oprócz
niego — na zewnątrz Sancum Sanctorum, ale wciąż w świątyni, mieścił
się ołtarz kadzenia z drewna cedru i pokryty złotem. W
chrześcijaństwie symbolizuje on święty stół uczty z Chrystusem lub
samo ciało Chrystusa (białe nakrycie ołtarza symbolizuje wtedy
całun). Od starożytności — w związku z łącznością pomiędzy ołtarzem
a bóstwem, ołtarz był traktowany jako rodzaj domeny bóstwa, a więc
enklawy mu podległej i przez nie rządzonej, w związku z czym — jako
miejsce opieki lub schronienia: nawet największych przestępców nie
wolno było ująć w świątyni, a przede wszystkim u ołtarza; tradycja
trwała aż po wiek XX.
pies — (Canis lupus familiaris) (gr. kuon, łac.
canis) — udomowiony przed około 12 tys. lat potomek wilka,
prawdopodobnie najstarsze zwierzę domowe, zaawansowaniem w procesie
hominizacji (upodobnienia do człowieka, rozumienia gestów, słów,
tembru głosu ludzkiego) znacznie przewyższa górujące nad nim
wielkością mózgu małpy człekokształtne. Od pradawnych czasów dawał
powód do złożonych, często sprzecznych interpretacji symbolicznych.
W wielu kulturach pozostaje w związku ze śmiercią; strzeże królestwa
zmarłych, jest przewodnikiem dusz, czyli pośrednikiem między światem
zmarłych a światem żywych (Anubis, › Cerber); również bogowie
wieloznacznych, nocnych i ciemnych sfer pojawiają się niekiedy w
postaci psa, np. Hekate, grecka bogini › rozstajów. Ze względu na
wierność, opisuje charakter relacji, jaka winna istnieć między
uczniem i mistrzem, inicjowanym i jego Bogiem. Zdolność wyczuwania i
podążania psa za niewidocznymi (na wiele stajań) osobami,
symbolizuje ponadzmysłowe zdolności, dzięki którym filozof podąża za
nicią prawdy w labiryncie ziemskiego fałszu i ułudy. Przypisywana
psu mądrość, w wielu kulturach (np. w Afryce), czyni zeń przodka
cywilizacji i dawcę ognia, z drugiej strony wielka jurność psów,
spowodowała powiązanie ich z symboliką przodków i rodziców ludzi.
Jeszcze dziś przysłowiowa wierność psa, czyni zeń szeroko
rozpowszechniony symbol wierności i (np. w Japonii) mitycznego
pomocnika i obrońcę — przede wszystkim kobiet i dzieci. W negatywnym
znaczeniu pies pojawia się jako symbol nieczystości, grzechu i
podłości (np. w Starym Testamencie i w islamie, który jednak
przyznaje mu i dobre cechy); niemal we wszystkich kulturach
rozpowszechnione jest określenie pies jako obelga (co może stanowić
interesującą przesłankę do refleksji nad kwestią lojalności
człowieka względem najwierniejszych przyjaciół, przerażającej
łatwości do odczuwania pogardy wobec każdego, czyj los zawisł na
naszej łasce i niełasce). W średniowieczu karą powodującą utratę
czci, był nakaz noszenia psów; zaś za uczynienie egzekucji przez
powieszenie bardziej upadlającą, uchodziło powieszenie na szubienicy
skazańca w psim towarzystwie. W sztuce śrdw. wyobrażenie psa ma
charakter ambiwalentny — może być symbolem zawiści, gniewu, pokusy
zła, jednakże może też znaczyć wiarę i wierność. Obraz białego psa
wyrażać może dobroć i pobożność osoby, u której stóp jest
przedstawiony; może też być symbolem dobrego małżeństwa; natomiast
brzydki, najczęściej o ciemnej barwie pies symbolizuje niekiedy
niewiarę lub pogaństwo. Pies to również symbol › Merkurego. Psia
Gwiazda — Syriusz, był dla Egipcjan święty, ponieważ zapowiadał
coroczny wylew Nilu. Pies jest 11 znakiem chin. › Zodiaku, odpowiada
› Wodnikowi
