nagość — stan w którym człowiek przychodzi na świat i w którym bytuje, o ile warunki na to pozwalają. Od dawien dawna jest pod względem symbolicznym wieloznaczna — rozumiana negatywnie — przede wszystkim w tradycji biblijnej, w przeciwieństwie do greckiej — jest symbolem uwodzenia, żądzy; często jest włączana do praktyk związanych z czarami miłosnymi; zaś jako brak osłony i otwartość, jest symbolem czystości i prawdy (naga prawda). Nagość Adama i Ewy w Raju jest symbolem ich niewinności przed upadkiem. W ceremoniałach inicjacyjnych (› obrzezanie) nagość oznacza często (przez brak oznak przypisanych płci) powrót do omnipotencjalnego stanu › androgyna. Przez rezygnację z › ubrania, symbolu powiązania ze światem, nagość oznacza także ascezę; jako przypomnienie, że wszyscy rodzimy się nadzy, jest symbolem bezwarunkowego poddania się woli Boga. Natomiast skazany przestępca był niejednokrotnie obnażany na znak utraty przezeń jego społecznej pozycji.


niebo — (gr. ouranon, łac. coelum, hebr. szamaim) w starożytności często pojmowane jako misa przykrywająca płaski krąg Ziemi; w mit. i relig. wyobrażeniach niemal wszystkich ludów odgrywa wielką rolę jako miejsce, z którego władają bogowie i boskie istoty, a do którego dusza wznosi się po śmierci. Decydujący dla tego rozumienia — pierwotnie interpretowanego jedynie realnie, a nie symbolicznie — był zapewne fakt, że niebo jest w górze (› wyżyna), jak również i to, że tajemniczo uporządkowane ruchy gwiazd; zapładniający, konieczny do życia, spadający z nieba deszcz, zjawiska natury budzące lęk i cześć — jak burza, błyskawice (› piorun), komety, meteory, › tęcza rozgrywają się na firmamencie. Często spotykamy przekonanie, że niebo i ziemia pozostawały pierwotnie w jedności. W tym aspekcie niebo reprezentuje połowę świata; z wyobrażeniem tym łączy się równie szeroko rozpowszechnione skojarzenie: niebo — pierwiastek męski, aktywny, ziemia — pierwiastek żeński, bierny; wskutek zapłodnienia ziemi przez niebo, powstają wszystkie istoty ziemskie (w Egipcie panowało przekonanie odwrotne: macierzyńska bogini nieba Nut była małżonką boga Ziemi — Geba). Powszechne jest w tradycji wyobrażenie wielu nieb (lub sfer niebieskich), położonych jedno ponad drugim, odpowiednio do różnych hierarchii istot duchowych lub też różnych stopni oczyszczenia duszy.


ołtarz — (łac. altare, od gr. thysiasterion — od tyhsia — ofiara, hebr. mizbe’ah — miejsce ofiary) podwyższone miejsce wewnątrz ośrodka kultu (świątyni), które niemal we wszystkich religiach służy składaniu ofiar i innym czynnościom sakralnym. Podwyższenie symbolizuje wzniesienie darów ofiarnych do bogów; niekiedy ołtarz pojmowano także jako duchowy ośrodek świata. W tradycji żydowskiej ołtarz całopalenia (umieszczony w „Świętym Świętych” — sanktuarium dostępnym jedynie oczyszczonym kapłanom) miał postać kwadratowego bloku kamienia o nieco uniesionych rogach, którym przypisywano szczególne skupienie świętości miejsca; oprócz niego — na zewnątrz Sancum Sanctorum, ale wciąż w świątyni, mieścił się ołtarz kadzenia z drewna cedru i pokryty złotem. W chrześcijaństwie symbolizuje on święty stół uczty z Chrystusem lub samo ciało Chrystusa (białe nakrycie ołtarza symbolizuje wtedy całun). Od starożytności — w związku z łącznością pomiędzy ołtarzem a bóstwem, ołtarz był traktowany jako rodzaj domeny bóstwa, a więc enklawy mu podległej i przez nie rządzonej, w związku z czym — jako miejsce opieki lub schronienia: nawet największych przestępców nie wolno było ująć w świątyni, a przede wszystkim u ołtarza; tradycja trwała aż po wiek XX.


pies — (Canis lupus familiaris) (gr. kuon, łac. canis) — udomowiony przed około 12 tys. lat potomek wilka, prawdopodobnie najstarsze zwierzę domowe, zaawansowaniem w procesie hominizacji (upodobnienia do człowieka, rozumienia gestów, słów, tembru głosu ludzkiego) znacznie przewyższa górujące nad nim wielkością mózgu małpy człekokształtne. Od pradawnych czasów dawał powód do złożonych, często sprzecznych interpretacji symbolicznych. W wielu kulturach pozostaje w związku ze śmiercią; strzeże królestwa zmarłych, jest przewodnikiem dusz, czyli pośrednikiem między światem zmarłych a światem żywych (Anubis, › Cerber); również bogowie wieloznacznych, nocnych i ciemnych sfer pojawiają się niekiedy w postaci psa, np. Hekate, grecka bogini › rozstajów. Ze względu na wierność, opisuje charakter relacji, jaka winna istnieć między uczniem i mistrzem, inicjowanym i jego Bogiem. Zdolność wyczuwania i podążania psa za niewidocznymi (na wiele stajań) osobami, symbolizuje ponadzmysłowe zdolności, dzięki którym filozof podąża za nicią prawdy w labiryncie ziemskiego fałszu i ułudy. Przypisywana psu mądrość, w wielu kulturach (np. w Afryce), czyni zeń przodka cywilizacji i dawcę ognia, z drugiej strony wielka jurność psów, spowodowała powiązanie ich z symboliką przodków i rodziców ludzi. Jeszcze dziś przysłowiowa wierność psa, czyni zeń szeroko rozpowszechniony symbol wierności i (np. w Japonii) mitycznego pomocnika i obrońcę — przede wszystkim kobiet i dzieci. W negatywnym znaczeniu pies pojawia się jako symbol nieczystości, grzechu i podłości (np. w Starym Testamencie i w islamie, który jednak przyznaje mu i dobre cechy); niemal we wszystkich kulturach rozpowszechnione jest określenie pies jako obelga (co może stanowić interesującą przesłankę do refleksji nad kwestią lojalności człowieka względem najwierniejszych przyjaciół, przerażającej łatwości do odczuwania pogardy wobec każdego, czyj los zawisł na naszej łasce i niełasce). W średniowieczu karą powodującą utratę czci, był nakaz noszenia psów; zaś za uczynienie egzekucji przez powieszenie bardziej upadlającą, uchodziło powieszenie na szubienicy skazańca w psim towarzystwie. W sztuce śrdw. wyobrażenie psa ma charakter ambiwalentny — może być symbolem zawiści, gniewu, pokusy zła, jednakże może też znaczyć wiarę i wierność. Obraz białego psa wyrażać może dobroć i pobożność osoby, u której stóp jest przedstawiony; może też być symbolem dobrego małżeństwa; natomiast brzydki, najczęściej o ciemnej barwie pies symbolizuje niekiedy niewiarę lub pogaństwo. Pies to również symbol › Merkurego. Psia Gwiazda — Syriusz, był dla Egipcjan święty, ponieważ zapowiadał coroczny wylew Nilu. Pies jest 11 znakiem chin. › Zodiaku, odpowiada › Wodnikowi