Andrzej Saramowicz (ur.1955) - absolwent Queensland Institute of Natural Science w Australii. Prowadzi Szkołę Nauk Sufich w Warszawie; udziela instrukcji w dziedzinie medytacji i praktyk sufickich. Autor artykułów, tłumacz i redaktor przygotowanej do wydania książki Spotkania z Mistrzem Sufi. Przewodnik po współczesnym Sufizmie.

Całość artykułu ukazała się drukiem i jest dostępna w 12 numerze Gnosis.

Andrzej Saramowicz

A B D F H I J K L M N R S T U W Z

abd — niewolnik, służebnik Boga, stworzenie całkowicie zależne od swego Pana i Stwórcy. Każdy człowiek, niezależnie od jego duchowej rangi, jest zawsze niewolnikiem.

Abd al-Bari Szah, Sajjid  — (r.a.) wielki święty pięciu głównych sufickich ścieżek: Nakszbandijja, Mudżaddidijja, Czistijja, Kadirijja, Szadilijja. Żył w Indiach na początku tego wieku i osiągął wysoką rangę wśród Sufich oraz tytuły: Muhafiz al-ulum (stojący na straży Szariatu i Tariki), Qutb al-Madar (Biegun Świata), oraz Qutub al-Irszad (Biegun Duchowego Przewodnictwa). […]

ahad — „Jeden”, słowo określające unikalność jedność Boga, nie mającego żadnego związku z czymkolwiek (z rzeczami stworzonymi).

ahl al-marifa — ludzie gnozy, gnostycy.

Ahmad — jedno z imion Proroka Muhammada (salla Allah alayhi wa sallam).

Ahmad Faruki Sirhindi Mudżaddidi, Szajch  — (r.a) Szajch Ścieżki Nakszbandi, teolog i reformator. Mieszkał w Indiach 1564-1625 w okresie panowania władcy Akbara. Większość obecnych linii Ścieżki Nakszbandi wywodzi swój rodowód od tego wielkiego Szajcha. Jemu przypisuje się zreformowanie i oczyszczenie praktyk sufickich ze zbędnych naleciałości i obcych elementów. Był autorem wielu listów. Niektóre z nich zawarte są w książce Sufism and Shari’ah.

ajn al- kalb — oko serca, narząd intuicji, miejsce poznania Obecności Boga.

Allah — Bóg. Najwyższe imię Boga. Allah jest najgłębszą rzeczywistością i znaczeniem wszystkiego, co jest przejawione i nie przejawione. Dla Sufich Allah jest również Samą Boską Esencją, której Sufi stara się doświadczyć i ku której się zwraca i dąży w kontemplacji. Patrz: murakaba.

Allahu Akbar — „Allah jest Większy”. Wiedza Allaha jest nieograniczona: Allah jest Nieskończony, Absolutny i Bez Granic. Jest On większy niż cokolwiek, niż wszystko - nie ma słowa, które może pomieścić Allaha: On jest zawsze Większy. […]

bajat - pakt, lub ryt inicjacyjny na Ścieżce Sufi (Tarika). Ten pakt, który w istocie jest paktem pomiędzy Allahem a Jego sługą, na zawsze wiąże ucznia (murid) z jego przewodnikiem (murszid). Podczas bajatu istnieje święty moment w którym duchowa energia (baraka) duchowego łańcucha (silsila) przechodzi od murszida do murida. Umożliwia to muridowi bezpieczną duchową podróż pod ochroną Boskiej Protekcji i z Boską Pomocą.

baqa — trwanie w Bogu, wiecznotrwałość. Współistnienie z Bogiem na wieczność. Po uzyskaniu stanu unicestwienia w Bogu (fana’ fi Allah), Sufi powraca do świata jako niewolnik (abd) i przyjaciel (waliyy) Allaha, aby doskonalić tych, którzy dążą ku doskonałości. Według Sufich baqa nie jest końcem, ale prawdziwym początkiem podróży ku Bogu. Patrz również: fana.

baraka — błogosławieństwo, wszelkie dobro udzielone przez Boga, zwłaszcza takie, które zwiększa subtelną, dobroczynną energię, płynącą przez ludzi i miejsca, i która najsilniejsza jest w człowieku. Im bardziej oczyszczony jest człowiek, tym większy przepływ baraki. Przytłaczającą barakę można doświadczyć w miejscach świętych, sztuce i u świętych osób. Są one teofanią objawiającej się i manifestującej Boskości tu na ziemi.

derwisz — słowo perskie, oznaczające ubogą osobę. Arabski odpowiednik fakir. Oznacza również poszukującego Allaha, dosłownie tego, który szuka drzwi, przez drzwi bowiem można dostąpić Boga. Tymi drzwiami jest jeden ze spadkobierców Wiedzy Proroka Muhammada (saws), czyli mistrz Sufi.

dikr — dosłownie wspominanie. Jedna z podstawowych praktyk sufickich polegająca na głośnej lub milczącej inwokacji Boga, przez powtarzanie indywidualne, lub w grupie Jego Imion lub słów. Prawdziwy dikr jest duchowym stanem (hal) w którym wspominający (dakir) koncentruje swe fizyczne i duchowe siły na Bogu tak, iż jego całe jestestwo może być złączone z Absolutem.

dikr khafi — jest dikrem praktykowanym milcząco i jest charakterystyczny dla Ścieżek Nakszbandi i Mudżaddidi. Dikr dżali jest praktykowany na głos.

al-dżihad al-akbar — większa święta wojna. Ciągła i czujna walka wewnętrzna z niewiedzą, zmysłowymi pasjami i wadami niższej jaźni, która odciąga i oddala człowieka od Boga. Jest to prawdziwa walka przeciwko wewnętrznym wrogom, wewnętrznym „niedowiarkom” i wewnętrznym tyranom. Niebiańską bronią używaną w al-dżihad al-akbar jest pamiętanie Boga (dhikr Allah).

al-dżihad al-aszgar — mniejsza święta wojna. Zewnętrzna walka przeciw niewiernym niewierzącym i tyranom. […]

fana — unicestwienie w Bogu, rozpuszczenie się, śmierć jaźni (Koran 55:26,27 – „Wszystko co na niej (ziemi) przeminie, a pozostanie oblicze twego Pana”). Człowiek łącząc się z Bogiem, Rzeczywistym, jest w stanie wygaśnięcia, unicestwienia swego ego, jego przejawów i indywidualnych ograniczeń. Fana jest końcowym etapem wznoszenia się ku Bogu. W drodze ku Niemu murid musi przejść przez różne etapy fana, a każdy z nich przywiedzie go do jego Celu. Istnieje tysiące takich fana i za każdym razem, kiedy niewiedza została zastąpiona wiedzą, murid doświadcza fana. Doświadcza on więc unicestwienia niewiedzy. Istnieją trzy rodzaje fana: fana fi Allah, fana fi al-rasul, fana fi al-szajch.

fana fi Allah — unicestwienie w Bogu. Końcowy etap Wędrówki Powrotu do Allaha. Istnienie rozmiłowanego jest unicestwione i wchłonięte w Istnieniu Umiłowanego. Odtąd zaczyna się nieskończona podróż odsłaniania Nieskończonej Wiedzy czerpanej z Esencji Samej.

fana fi al-rasul — unicestwienie w Świętym Proroku Muhammadzie (saws). „Nikt nie spotka Allaha zanim nie spotka Proroka”. Po unicestwieniu w jaźni swego szajcha, murid kontynuuje podróż dzięki Łasce Najwyższego do kolejnej fana, która jest unicestwieniem w Proroku. Na tym etapie murid przepełniony jest wszechogarniającą miłością Świętego Proroka Muhammada, miłością, która jest większa niż czegokolwiek on do tej pory doświadczył. Święty Prorok staje się mu droższy niż życie samo.

fana fi al-szajch — unicestwienie w Szajchu. Człowiek niedoskonały nie potrafi o własnych siłach osiągnąć unicestwienia w Bogu (fana fi Allah). Dlatego potrzebuje on duchowego przewodnika, Szajcha, który jest pierwszym etapem w tym procesie. […]

hakika — esencja rzeczywistości lub Boskiej Prawdy.

hakika Muhammadijja — „rzeczywistość Muhammada”, archetypowy Prorok, Człowiek Doskonały poprzez którego Boska świadomość jest Sobie przejawiona, światło z którego wszystkie rzeczy biorą swój początek.

hakikat at-tawadżdżuh — Rzeczywistość Zwrócenia. Moc, która umożliwia murszidowi zwrócić w swoją stronę serce jego murszida, a poprzez siebie w stronę Świętego Proroka Muhammada i ostatecznie w stronę Boga.

Hidr — „Zielony Prorok”, hierofant na ścieżce Sufi. Wspomniany jest w Koranie 18:60-82, jako duchowy przewodnik Mojżesza. Pojawia się czasem, aby pomagać ludziom, lub poddawać próbie ich szczodrość.

hikma — mądrość.

himma — duchowa aspiracja, tęsknota do uwolnienia się od iluzji. Himma jest najwyższym impulsem energii do ponownego połączenia się z Rzeczywistością. Himma może być wrodzona (dżibillijja) lub nabyta.

Ibn al-Arabi — uczony, gnostyk i Sufi, urodzony w Murcji (obecna Hiszpania) w 1165. Zwany był Wielkim Szajchem Szajch al-akbar; był autorem ponad 350 prac, na tematy metafizyczne i filozoficzne. Jego prace są dziś nadal przedmiotem studiów jak i kontrowersji.

idżaza — zaświadczenie, upoważnienie wydane uczniowi przez jego Szajcha do udzielanie instrukcji lub określonych nauk innym.

ihsan — wewnętrzna szczerość w stosunku do Boga. Wierny powinien czcić Boga z całą szczerością i tak, jak gdyby widział Go cały czas, a kiedy go nie „widzi”, powinien mieć ciągłą świadomość, iż Bóg widzi jego.

iklas — szczerość, czystość intencji. Bez tej szlachetnej cechy człowiek nie jest w stanie zbliżyć się do swego Pana. Iklas pozwoli mu daleką podróż i osiągnięcie wyżyn wiedzy.

al-insan al-kamil — człowiek doskonały. Sufi określają tym terminem człowieka, który urzeczywistnił wszystkie poziomy istnienia i rozumienia. Przez Człowieka Doskonałego, Allah dotyka świat.

al-islam — poddanie. Podróż powrotna do Boga rozpoczyna się od al-Islam, co jest jedynie poddaniem werbalnym i przez wiele poziomów wznosi się do drugiego, Rzeczywistego al-Islamu, który jest totalnym i bezwarunkowym poddaniem się Woli Boga z pełną wiedzą i miłością. […]

jakin — absolutna, niewzruszona pewność. Bóg Najwyższy mówi w Koranie: ”Czcij twego Pana, aż przyjdzie do ciebie pewność”. (53:99). Istnieją trzy etapy pewności: „ilm al-jakin (wiedza pewności), ajn al-jakin (oko pewności) i hakk al-jakin (prawda pewności). Wiedza pewności jest pierwszym etapem. Można porównać go do usłyszenia opisu ognia. Oko pewności będzie ujrzeniem płomieni tego ognia. Wreszcie prawda pewności będzie pochłonięciem przez ten ogień.

Kaba — święty ośrodek w Mekce w kierunku, którego zwracają się muzułmanie w czasie rytualnych modlitw. Al Kaba jest ziemskim symbolem Boskiego Tronu (al-arsz), wokół którego krążą aniołowie i który jest symbolem uświęconego serca Człowieka Doskonałego.

kalb — serce, organ nad-racjonalnej intuicji, posiadający zdolność bezpośredniego postrzegania duchowych rzeczywistości, których umysł nie jest w stanie pojąć. Ludzkie serce jest miejscem ciągłych zmian i fluktuacji. W nim, Transcendentna Rzeczywistość styka się z człowiekiem. Serce jest również polem bitwy Większej Świętej Wojny al-dżihad al-akbar. Tu, grawitacyjna siła niższej jaźni nafs konfrontuje wznoszącego i tęskniącego ducha ruh. Walka toczy się pomiędzy dwoma przeciwnymi siłami, aby opanować ludzkie serce. Pod zwodniczym kierunkiem szajtan (szatana), nafs chce zrzucić serce w głębiny niewiedzy. Jednak duch, który pochodzi od Boga ciągnie serce w stronę Boga. Im bardziej serce jest oczyszczone, tym bardziej podatne jest ono na nieodparte przyciąganie niebiańskiego ducha. Czuwanie nad sercem jest częścią duchowego zmagania mudżahada w Podróży Powrotnej. Zaawansowani na Ścieżce nigdy nie pozwalają żadnym intruzom wejścia do ich uświęconych serc. Serce Człowieka Doskonałego jest Boskim Tronem al-arsz, wokół którego znajduje się duchowa rzeczywistość. Kalb jest również jednym z subtelnych ośrodków percepcji lataif w praktykach Nakszbandi Mudżaddidi.

kaszf — odsłonięcie lub objawienie. Kaszf jest bezpośrednim doświadczeniem Rzeczywistości objawionym w sercu sługi Boga. W Swej Nieskończonej Łasce Bóg obdarza „rozmiłowanego” objawieniem, aby powiększyć jego wiedzę o swym Panie i zwiększyć tęsknotę i miłość do Niego. […]

kibla — kierunek w którym modli się wierny. Początkowo muzułmanie kierowali się w stronę Jerozolimy, a dopiero później w stronę Mekki. W istocie qibla istnieje w każdym kierunku, Koran zapewnia bowiem, iż: „W jakąkolwiek stronę wzrok wasz zwróci, wszędzie napotkacie Jego Oblicze” (2:15, tłu. Buczacki). Aby uzyskać wiedzę tego „bezkierunkowego” kierunku podróżujący musi wpierw skierować swoje modlitwy w stronę Świętego Miasta Mekki. Potem jego murszid staje się jego kibla. Wreszcie zwraca się on w stronę swego oczyszczonego serca. Kiedy Prawda al-Hakk jest odsłonięta w jego sercu, staje twarzą w twarz z Bogiem. Osiągnął on Prawdę Pewności hakk al-jakin iż tylko Bóg JEST. Bóg go otacza i jest w nim. W którą stronę ma się teraz zwrócić? […]

al-kisma wa al-nasib — przeznaczenie, dola. Akceptacja zdarzeń codziennego życia, które jest wyrazem Piękna i Majestatu Boga. Taka akceptacja może napełnić wierzącego uspokojeniem i cierpliwością, które często są niezrozumiałe dla ludzi z zewnątrz. Al-kisma wa al-nasib jest jedynie „werbalnym” pogodzeniem się z Jego Wolą. Dopiero kiedy pogodzenie stanie się „wiedzącym” pogodzeniem, w którym wierny zaczyna widzieć okiem wewnętrznego serca, iż wszystko naprawdę pochodzi od Boga, wówczas może on prawdziwie dokonać transformacji swej jaźni. […]

la ilaha illa Allah — „Nie ma boga oprócz Boga”. Ta pierwsza część muzułmańskiego świadectwa wiary jest najwyższą deklaracją jedności (tauhid) i może być wyrażone również: „nie ma rzeczywistość oprócz Rzeczywistości; „nie ma prawdy oprócz Prawdy”; lub „nie ma miłości prócz Miłości”. „Nie ma Boga” (la ilaha) jest negacją wszystkiego, co nie jest Bogiem, „oprócz Boga” (illa Allah) jest afirmacją, iż istnieje tylko jeden Bóg. Podczas praktyki dikr »la ilaha illa Allah«, uczeń używa negacji la, aby „zmieść” wszelkie zanieczyszczenia które mogą być w jego sercu. Ostatecznie za łaską Boga słowa la ilaha illa Allah zastąpione są Słowem Samej Esencji Boga: wszystko inne prócz Boga jest negowane - tylko Bóg jest potwierdzony.

lataif — określenie odnosi się do subtelnych esencji, lub ośrodków na ciele człowieka. Oczyszczanie lataif  (l.p. latifa) stanowi duchową pracę i zmagania na ścieżce. Oczyszczenie i udoskonalenie każdego latifa oznacza etap w Podróży Powrotnej i uzyskanie dodatkowego intuicyjnego wglądu na Ścieżce. W systemie duchowym Ścieżki Nakszbandi Mudżaddidi najbardziej znane lataif to: qalb (serce/umysł); ruh (duch/dusza); sirr (tajemny); hafi (ukryty); akhfa (głęboko ukryty), oraz nafs (jaźń). Każda latifa ma swój kolor i odpowiada następującym Prorokom: Adamowi, Abrahamowi/Noemu, Mojżeszowi, Jezusowi (Isa), oraz Muhammadowi (Pokój z Nimi). Istnieją inne (jest ich dziesięć) ośrodki lataif na Ścieżce Nakszbandi Mudżaddidi, które uczeń poznaje i z którymi „pracuje” pod instrukcją swego szajcha. Należy dodać, iż system lataif różni od systemu czakr jogi, nie tylko ich subtelnością, ale przede wszystkim ich funkcją. […]

lubb — ziarno, rdzeń, „serce serc”, lub najgłębsza świadomość. Lubb jest wewnętrznym, ukrytym miejscem, gdzie wiedza Boga jest chroniona przed tymi, którzy są jeszcze przywiązani do świata.

mahdżub — coś co jest zakryte. Bóg, Rzeczywistość, jest zakryty przed tymi, którzy nie „widzą”, iż jest On Rzeczywistością. Między Bogiem a nimi znajduje się zasłona (hidżab). Duchowa praca, alchemiczna transformacja, która się odbywa pod kierownictwem duchowego przewodnika Szajcha, polega na odsłanianiu i paleniu zasłon, aby tylko Promieniująca Twarz Boga mogła być ujrzana. Zasłona jest jednak odsłonięta tylko dla tego, kto jest na to przygotowany.

makam — etap duchowego postępu, duchowa stacja. Osiągnięcie maqam jest wynikiem duchowego wysiłku i szczerości podróżującego, ale ostatecznie zależne jest od Woli i Łaski Boga. To osiągnięcie jest trwałe w porównaniu z duchowym stanem hal. Patrz: hal i salik.

marifa — Boska Wiedza. Marifa jest światłem, które Bóg kieruje w serce „tego, którego On Chce”. Jest to prawdziwa wiedza, która przychodzi dzięki „odsłonięciu” kashf, „świadectwu” muszahada i „smakowaniu” dauk. Marifa pochodzi od Boga, ale Nim nie jest, bowiem On Jest Niepoznawalnym w Swojej Esencji. Potrójna Ścieżka powrotu to: Lęk makhafa, Wiedza marifa, oraz Miłość mahabba. Lęk prowadzi do wiedzy, a to do bezwarunkowej miłości Boga.

mudżaddid — odnowiciel, reformator. Święty Prorok Muhammad (saws) obiecał, iż odnowiciel będzie wysłany przez Boga do ludzi, co sto lat. Jednym z największych mudżaddid był Szajch Ahmad Faruqi Sirhindi, od którego imienia pochodzi gałąź Ścieżki Nakszbandi „Mudżaddidi”.

mudżahada — wysiłek i duchowe zmagania przeciwko grawitującym pasjom niższej jaźni nafs. Mudżahada jest ciągłą walką i zwie się Większą Świętą Wojną al-dżihad al-akbar.

murakaba — zwrot odnosi się do czujnej koncentracji, oczekiwania na duchową obecność. Podczas murakaba sługa obserwuje jak Bóg objawia się w zarówno Kosmosie, jak i wewnątrz siebie. W praktyce kontemplacyjnej Nakszbandi Mudżaddidi, po zrobieniu intencji, kontemplujący oczekuje cierpliwie w swoim sercu na Błogosławieństwo Boga.

murid — uczeń. Oddaje się on pod kierownictwo swego szajcha pozbawiając się tym swej własnej, osobistej woli (irada). Murid jest tym, który „pragnie Wiedzy Boga”.

murszid — duchowy przewodnik, szajch. Murszid jest prawdziwym spadkobiercą Świętego Proroka Muhammada (saws); przewodnikiem duchowym, który kieruje murida w wiedzy o sobie do wiedzy o jego Panu.

muslim — ten, który poddał się Bogu, muzułmanin. W pewnym sensie całe stworzenie jest muslim, ponieważ każde stworzenie jest w kondycji poddania, choć nie jest tego świadome. Istotą prawdziwego muslima jest istislam, stan wewnętrznego poddania i całkowitej harmonii z Boską Wolą. Wie on całą pewnością, iż jest jedynie niewolnikiem, a niewolnik jest ciągłym poddaniu. […]

mustawif — pretendent do posiadania mistycznej wiedzy. Taki człowiek staje się niebezpieczny dla siebie i innych. Będąc w okowach swej niższej jaźni al-nafs al- ammara, pretendent utrzymuje, iż potrafi kierować innych do Wyższej jaźni. Poszukujący autentycznego duchowego przewodnika powinien mieć się na baczności. Takiego fałszerza łatwo jest dostrzec, kiedy jego słowa i czyny mierzone są kategorią „pięknego modelu” usua hasana Świętego Proroka Muhammada (saws).

nafs — ego, jaźń, czasem dusza. Nafs jest wymiarem człowieka, pomiędzy wolnym duchem ruh, który jest światłem, a materialnym ciałem gism, które jest ciemnością. Duchowa walka mudżahada prowadzona jest przeciwko ciągnącym w dół tendencjom nafs, które uwodzą serce qalb i próbują odwieść je od Boga. Nafs jest również domeną imaginacji. Bóg jest wewnątrz naszych jaźni, ale my Go nie widzimy. Cała praca Tasawwuf zmierza w kierunku transformacji niższej jaźni al-nafs al-ammara w Wyższą Jaźń al-nafs al-kamila, oraz postrzegania Boga we wszystkim. Istnieje siedem etapów jaźni, siedem pozycji w rytualnej modlitwie, siedem wierszy w pierwszym rozdziale Koranu al-Fatiha i siedem poziomów wiedzy. Wszystko to jest ze sobą ostatecznie powiązane.

al-nafs al-ammara — „jaźń która włada”. Koran mówi o tej jaźni: „dusza bowiem pobudza do złego, jeśli tylko nie zmiłuje się mój Pan ”(12:53). Nafs przebywa w sferze zmysłów i jest zdominowana przez ziemskie pasje i pragnienia. Wstępna walka we wczesnych etapach podróży duchowej skierowana jest przeciwko al-nafs al-ammara. Ta jaźń odpowiada pierwszej postawie stojącej kijam rytualnej modlitwy sala.

naksz — odbijać, wytłaczać, wzór. W tadycji Sufich Nakszbandii mówi się, iż, murid powinien tak koncentrować się na swoje serce, aby naksz wszystkiego co nie jest Bogiem było wymazane. Imię Nakszband oznacza więc osobę, w sercu której „wytłoczone” jest imię Boga.

Nakszband Muhammad Szajch — (r.a.) urodził się w 1317 roku koło Buchary. Ścieżka Nakszbandi nosi nazwę od jego imienia i różni się od innych ścieżek tym, iż jej sukcesja (silsila) wywodzi się od Abu Bakra as-Siddika, podczas gdy wszystkie inne ścieżki biorą swój początek u Alego ibn Taliba. Ścieżka Nakszbandi jednak łączy w sobie dwie główne linie przekazu poprzez Dżafara as-Sadika (702-765), dzięki czemu nazywana jest czasem „Złotym łańcuchem”. Szajch Nakszband zainicjował między innymi milczącą metodę dikr, oraz „Jedenaście Reguł Nakszbandi”. Niektóre z reguł to: „świadomość oddechu”, „samotność w tłumie”, wspominanie”, świadomość czasu”, „świadomość liczb”, świadomość serca”, „czuwanie”, „podróż we własnej krainie”, etc.

nijja — intencja. Z punktu widzenia stworzenia, akt posłuszeństwa Bogu wymaga czystości intencji. Bez czystej intencji nie może zaistnieć szczerość w słowie i czynie. Bez względu na rezultat czynu, istotna jest pierwotna intencja, która mu towarzyszy. W rzeczywistości, czyn i jego skutek należą do Boga!

nisba — relacja duszy z Bogiem. Nisba Nakszbandija oznacza ciągłą świadomość obecności Boga, której Sufi nie traci nawet na moment. […]

rahimahu Allah (r.a.) — „Niech Bóg się nad nim zmiłuje”. Zwrot wyrażający szacunek po wypowiedzeniu imienia świętobliwej osoby.

ruh — duch. Ludzki duch jest również Duchem Boga, ponieważ On tchnął Swego Ducha w człowieka. W Sufizmie al-Ruh ma następujące znaczenia: Boskość, „niestworzony” Duch al-ruh al-ilahi, zwany również al-Ruh al-kudus, czyli Duch Święty, Uniwersalny, stworzony Duch al-Ruh al-kulli, indywidualny Duch, lub raczej Duch spolaryzowany w relacji do indywidualności. Koran na temat ducha mówi: „I zapytają ciebie o Ducha. Powiedz: »Duch pochodzi od rozkazu mojego Pana, lecz wam dano tylko niewiele wiedzy«”. Chrystus jest nazwany Duchem Boga. Ruh jest jednym z lataif, ośrodków percepcji w praktykach medytacyjnych Nakszbandii Mudżaddidi. […]

sabr — cierpliwość. Doskonała cierpliwość jest bezwarunkowym poddaniem się Woli Boga i akceptowaniem tego, co zdarza się w każdym momencie życia. Sabr jest największą cnotą, wymaga bowiem całkowitego i pełnego wiedzy poddania. Mądrość hikma polega na połączeniu cierpliwości sabr z wdzięcznością szukr.

safa — czystość. Tasauf jest czystością. Słowo „sufi” pochodzi od safa’. Sufi jest niewolnikiem Boga; jego jaźń i ośrodki lataif zostały oczyszczone przez praktyki medytacji, wspominanie Boga dikr, przez szczery duchowy wysiłek i przez Bożą Łaskę. Serce Sufiego stało się miejscem gdzie przebywa Bóg.

sahł — trzeźwość. Sahł jest powrotem po „nieobecności” spowodowanej duchowym upojeniem sukr. Sufi nigdy nie objawia swego wewnętrznego stanu i dla innych pozostaje zewnętrznie „trzeźwy”, choć wewnętrznie jest w stanie sukr.

salat — modlitwa. Salat symbolizuje połączenie się z Bogiem. Siedem postaw ciała modlitwy rytualnej symbolizują etapy Duchowej Podróży Powrotnej, oraz siedem poziomów wiedzy, które podróżnik musi przejść. Rytualna ablucja wudu, która poprzedza modlitwę symbolizuje oczyszczenie i oddzielenie się od nafs. […]

salla Allah alayhi wa sallam — „Niech Bóg obdarzy Go Pokojem i Łaską”. Kiedykolwiek imię Świętego Proroka jest wypowiedziane, wierny muslim przesyła to błogosławieństwo dla niego głośno, lub w głębi swego serca.

sama — duchowy koncert, audycja, słuchanie. Sama odnosi się zwłaszcza do sufickich spotkań, w trakcie których muzyka i pieśni używane są jako sposób otwarcia serca na wiedzę i boską świadomość. Patrz kawali.

sifa — uzdrawianie. Boski lekarz al-tabib al-ilahi, przepisuje dokładną dawkę lekarstw dla swoich pacjentów (muridów) celem uzyskania ich duchowej równowagi itidal i przywrócenia harmonijnej konstytucji mizadż mustakim. Jest to prawdziwe uzdrawianie.

sina — sztuka. Sufi często nazwani się Ludźmi Sztuki. Sztuką jest marifa, światło, które Bóg kieruje w serce tego, kogo On Chce. Doskonały sługa i oblubieniec Boga sam jest „dziełem sztuki” w tym sensie, iż jest jak błyszczące lustro odbijające Doskonałość Boga w kosmosie.

silsila — Duchowy Łańcuch. Silsila każdej Tariqa pochodzi od Świętego Proroka Muhammada samego (saws). Prawdziwy suficki Szajch zawsze może wykazać się pochodzeniem i genealogią swojej ścieżki. Przyłączając się do silsila, nowo inicjowany murid uzyskuje środki do podróży powrotnej pod Boską Protekcją.

Sufi — Kiedy człowiek oczyścił swoje serce poprzez Pamiętanie Boga dikr Allah, podróżował Ścieżką Powrotu i uzyskał Prawdziwą Wiedzę marifa nazywa się Sufim. Istnieje wielu poszukujących Mądrości i Prawdy, ale tylko ci, którzy szukali Go dla Niego Samego zasługują na to imię. Paradoksalnie ci, którzy zasługują na miano Sufich, nigdy nie czuli się godni takiego honoru. Ponieważ Sufi osiągnął wysoki poziom Wiedzy Boga, wie on z całą pewnością, że „niewolnik jest niewolnikiem, a Pan jest Panem”.

sukr — duchowe upojenie. Spowodowane jest potężnym duchowym wpływem jak Wspominaniem Boga dikr Allah, duchowym koncertem sama, czy też spojrzeniem przyjaciela Boga wali. Wewnętrzna rzeczywistość przyjaciół Boga jest zawsze zachowana w tajemnicy. Wali jest „wewnętrznie upojony” i „zewnętrznie trzeźwy”.

szajch — duchowy mistrz. Szajch jest duchowym nauczycielem, który prowadzi ucznia od wiedzy o jego jaźni, do wiedzy jego Pana. Szajch jest autentycznym przewodnikiem, do którego poszukujący Prawdy musi się zwrócić, robiąc tak zwraca się w stronę Boga Najwyższego (nie oznacza to jednak, że szajch Boga zastępuje, jest on jedynie przypomnieniem celu, dla którego człowiek został stworzony, to znaczy poznania Boga). Sufi mówią, iż ten, kto nie posiada szajcha za przewodnika, ten za przewodnika będzie mieć szatana (tzn. kierować się tylko będzie tylko głosem własnego ego). Na ścieżce sufickiej Szajch jest niezbędny.

szajtan — szatan. Szajtan reprezentuje niskie cechy i czai się w niższej jaźni nafs, starając się „ciągnąć” człowieka ku dołowi, dalej od Boskości. Większa Święta Wojna toczona jest przeciw szatańskim tendencjom.

szaria — Święte Prawo. Szaria objawia i potwierdza Boską Rzeczywistość hakika. Celem przestrzegania praw szariatu jest utrzymanie wewnętrznej i zewnętrznej czystości, oraz ujarzmienie szkodliwych przejawów ego. Szariat jest również drogą prowadzącą do prawdziwej wiedzy. Ci, którzy „znają” Boga nigdy nie porzucą Jego Świętego Prawa.

szirk — utożsamianie lub przypisywanie partnerstwa (innej rzeczywistości) Bogu. Jest to przeciwieństwo istoty Islamu, który jest Jednością tauhid.

szuhud — wewnętrzne świadectwo. Poznanie Boga dokonuje się poprzez świadectwo, które jest zawsze niepowtarzalne la tikrar fi al-tadżalli u każdego „świadka”.

tadżalli — objawienie, odsłonięcie. Tadżalli jest odsłonięciem Boga Samego przed Jego stworzeniami. Boskie Odsłonięcie jest niepowtarzalne; jest światłem Niewidzialnego uchylonym sercu. Dwie różne osoby nigdy nie doświadczą tego samego tadżalli, dlatego różnice jakie istnieją pomiędzy wieloma turuk, nie powstają z powodu nieporozumień pomiędzy ich Mistrzami, ale z tego, iż każdy człowiek i każde tadżalli są unikalne.  […]

takwa — bogobojność, która inspiruje do pilnowania się przed złem i działania zgodnie z wolą Boga. Kiedy wiara i praktyka połączone są bogobojnością, wtedy wiedza musi być osiągnięta. „Lęk przed Bogiem jest najwyższą mądrością”, mówi jeden z Hadisów.

tarika — droga albo ścieżka (l.m. turuk). Tarika jest wąską i stromą Duchową Ścieżką prowadzącą do Rzeczywistości. Można ją kroczyć jedynie pod kierownictwem doświadczonego Przewodnika (patrz: szajch, murszid). Nazwa tarika związana jest z Duchową Ścieżką Islamu.

tasawwuf — Tasawwuf jest Nauką o Jaźni oparta na naukach Świętego Proroka Muhammada (saws). Znana jest na Zachodzie jako Sufizm lub islamski mistycyzm.

taslim — poddanie. Taslim jest całkowitym, czystym i bezwarunkowym poddaniem się Bogu w każdym momencie i w każdych okolicznościach. Taslim jest kondycją prawdziwego muzułmanina, dla niego, bowiem każdy moment jest Bogiem.

tauba — zawrócenie. Oznacza zawrócenie z drogi odwodzącej człowieka od Boga i skierowanie się ku Niemu z prośbą o wybaczenie. Duchowa Podróż Powrotna do Boga rozpoczyna się z obudzeniem skruchy. Tauba jest pierwszym etapem tej podróży. Czasem oznacza również skruchę.

tauhid — Jedność Boga. Deklaracja Jedności Boga „Nie ma boga oprócz Boga” la ilaha illa Allah, jest esencją Islamu, a jej wiedza światłem. W Sufizmie, cała egzystencja jest Jednym. Sufi urzeczywistnił Jedność wewnątrz siebie. […]

Uwajsi — mistyk, który osiągnął Wiedzę o Bogu nie będąc formalnie inicjowany do duchowej ścieżki tarika i nie mający swojego przewodnika. Mówi się, iż Uwajsi jest prowadzony bezpośrednio przez Boga. Zwykle jednak jest to kierownictwo Starszych Ścieżki, którzy już dłużej nie przebywają na ziemi. Nazwa uwajsi pochodzi od Uwajs al-Karani, gnostyka współczesnego Prorokowi (saws), którego nigdy on nie spotkał, jednak oboje wiedzieli o sobie i się „znali”. Uważa się, iż niektórzy wielcy Sufi jak Baha’ al-Din Nakszbad, Abd al Bari Szah i inni, byli Uwajsi.

wahda al-szuhud — jedność świadomości lub bezpośredniego świadectwa. Człowiek jest świadkiem obecności Boga zgodnie z jego poziomem poznania i objawienia. Wahda al-szuhud mówi: „Wszystko pochodzi od Boga, ale Nim nie jest”.

wahda al-wudżud — jedność istnienia. Istnieje tylko jedna Jaźń, która przejawia się w różnorodności przejawień. Bóg jest Jeden w Swojej Esencji (Dhat), w Swoich Atrybutach (Sifat), oraz w Swoim Działaniu (Afal). Ten islamski „panteizm” można wyrazić, że „Wszystko, co istnieje nie jest oddzielne od Boga, ale też Nim nie jest”. Porównaj to z panteizmem hinduskim, który mówi, iż „Wszystko, co istnieje jest Bogiem”, co jest z punktu widzenia doktryny muzułmańskiej nie do przyjęcia. Wielki uczony teolog i Sufi, Szah Wali Alla z Delhi, uważa, iż różnica pomiędzy wahda al-szuhud a wahda al-wudżud wynika jedynie z określonego punktu widzenia, jest więc sprawą percepcji.

wali — przyjaciel Boga. Wali jest tym, którego Bóg wybrał na swojego przyjaciela, jest on świętym Sufim.

wara — wstrzemięźliwość. Skrupulatne unikanie rzeczy zakazanych lub wątpliwych, które mogą ogarnąć swym cieniem serce. W początkowych etapach Ścieżki Powrotu, wstrzemięźliwość i duchowe zmagania są niezbędne do uzyskania wewnętrznej harmonii i równowagi. Im większa czystość serca podróżnika, tym mniejsza potrzeba do wstrzemięźliwości.

waswas — szatańskie podszepty, które wstępują w serce, by odciągnąć wiernego od ciągłego pamiętania Boga. Waswas są przebiegłe i niełatwe do zlokalizowania i uciszenia. Zmagania z waswas są zdecydowaną częścią strategii w Większej Świętej Wojnie al-dżiha al-akbar. Początkowo uczeń potrzebuje Murszida, boskiego lekarza do protekcji i asysty w umiejscowieniu waswas. Po wielu latach dyscypliny i duchowych zmagań, serce murida staje się stopniowo oczyszczone. Wówczas to on sam zaczyna rozpoznawać podszepty, które niepokoją jego serce i jest w stanie sam przed nimi sięobronić. Na Ścieżce Nakszbandi Mudżaddidi, murid rozpoczyna swą duchową praktykę od oczyszczenia serca wpierw, a dopiero później oczyszcza swoją jaźń. Stąd powiedzenie: indiradż al-nihaja fi al-bidaja - „zaczynamy tam gdzie inni kończą”.

wazifa — duchowa praca. Do nich zaliczają się recytacje, modlitwy, dikr, etc. Murid zawsze potrzebuje pozwolenia Murszida do podjęcia duchowej pracy.

zahir — osoba która bierze rzeczy zewnętrzne za najbardziej istotne i nie szuka wiedzy o wewnętrznej rzeczywistości. Zahir na przykład przestrzega postu miesiąca Ramadanu, ale z powodu niewiedzy i braku duchowej aspiracji himma, odczuwa on jedynie fizyczny głód i pragnienie. Dotyczy to również innych aspektów al-islamu, bowiem zahir zawsze patrzy na zewnętrzne formy praktyk religijnych i nigdy nie rozważa ich wewnętrznego znaczenia. […]